Geçmişin bizzat tattığım komşuluk kültürünü, gelmiş geçmiş komşularımızı ne zaman hatırlasam, bu anlar benim için acı tatlı pek çok hatıranın gölgesinde iç çekip hüzünlenmenin anlarıdır. Eminim bu, komşuluğu bütün güzellikleriyle yaşamış pek çoğumuz için hemen hemen aynıdır. Öyle ya, haydi hatırlayalım bakalım, kaç ev değiştirdik, kaç komşumuz oldu, kaçını aile fertlerimizden saydık, kaçıyla komşuluğu yaşatamıyorsak bu ayıp ve kabahat hepimizin. Hiç kimse masum değil. Anadolu’nun küçük şehirlerinde, kasaba ve köylerinde komşuluğu tüm saflığı ve güzelliği ile yaşatanlara selam olsun. Selamın daha büyüğünü şimdilerde modern şehirlerin kasvetli havasında, yavan yaşamında komşuluk kültürünü ayakta tutmaya çalışanlara gönderiyorum. Kaçını doğru dürüst isimleri ve simalarıyla hatırlardık, komşuluk maceralarımızı yazsak acaba ne kadarını hatırlardık? Hiç gözlerinizi bir noktaya sabitleyip bütün bunları hafızanızda canlandırmaya çalışırken uzaklara dalıp gittiğiniz oldu mu? Siz, hiç okuldan döndüğünüzde anneniz evde yoksa karşı komşu teyzenizin kapısını çalıp “Teyze annem nereye gitti, biliyor musun? Kapıyı çaldım ama evde yok.” dediğinizde, “Kuzucuğum haberim var, geç içeri, annen yufkacıya kadar gitti, yarım saate gelir.” cevabı alınca utana sıkıla içeri geçip somyanın bir kenarına sessizce iliştiniz mi? Bu esnada ikram ettiği kekten ya da çörekten hiç yediniz mi? Anneniz apartman günü için komşuya gitmek için kapıdan tam çıkarken ardından koşturup “Anne Nurten Teyze ne yapmışsa hepsinden ben de istiyorum, sakın unutma!” diye tembihlediğiniz oldu mu hiç?
Yorulmak nedir bilmeksizin saatlerce birlikte top koşturduğum yaşıtlarım acaba şimdi neredeler? Ne işle meşguller? Hangileri hayatta, hangileri değil? Anne babalarımız komşuluğun, biz çocuklar oyunun tadını çıkardığımız o günlerde ne çok oyun çeşidimiz varmış, say say bitmez. Televizyonumuz yoktu, yalvarırdık anneme, “Anne ne olur, Nazlı Teyze’ye söyle de bu akşamki filmi izleyelim.” diye. Komşu, komşunun kahrını çekerdi. Çocuğuz ya, ertesi gün yine isterdik. “Her gün her gün olmaz oğlum.” derdi annem. İsteklerimiz ne kadar masum olsa da annemizin bir lafı bizi yerimizde oturtmaya yeterdi. Şimdi geçmişteki komşuluğu anıyor ve yazıyorsak, komşularımızı arıyorsak derdimiz büyük demektir. Modern hayat bizi şimdi daha büyük, daha yüksek, daha kalabalık apartmanlarda yaşamaya zorluyor. Dev binalarımızda gerçek manada komşuluk ilişkisi kurabildiğimiz daire sayısı ya bir ya ikidir, hadi olsun üç! Bunu yalanlayan istisnalar varsa da kaideyi bozmaya güçleri yetmez, zira genel manzara, gerçeği bütün çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Öyle ya, bizim komşularımız vardı, onları kimler aldı? Hiç hayıflanmayan, üzülmeyen, kaybettiklerine ciğeri yanmayan, türlü gamsızlıklar ve anlamsızlıklarla dolu “modern” şehir hayatı bizden komşularımızı da koparıp aldı; bizse artlarından bakakaldık. İnsanları kendi kabuklarına sımsıkı kapatan bu kozmopolit hayatta ayakta kalma mücadelesi herkesi en ücra köşelere savurdu. Komşularımız bizler için, bizler komşularımız için birer nimettik. Birbirimizi çok sevdik, komşuluğu doyasıya yaşadık. Bugün mevcutlarla, yanı başımızdakilerle komşuluğu yaşatamıyorsak bu ayıp ve kabahat hepimizin. Hiç kimse masum değil. Anadolu’nun küçük şehirlerinde, kasaba ve köylerinde komşuluğu tüm saflığı ve güzelliği ile yaşatanlara selam olsun. Selamın daha büyüğünü şimdilerde modern şehirlerin kasvetli havasında, yavan yaşamında komşuluk kültürünü ayakta tutmaya çalışanlara gönderiyorum.
Ekmek Teknesi, Seksenler…
İnsan yaşamı giderek katılaşır ve tuhaf bir kısır döngü sarmalına mahkûm olurken dostluğun, kardeşliğin, komşuluğun özü de yitip gitti. Biz o günlerin özlemini Ekmek Teknesi, Seksenler gibi dizilerle dindirmeye çalışsak da nafile… Ekmek Teknesi’nin fırıncı Nusret Baba’sı sık sık “Allah bugünlerimizi aratmasın.” derdi, bir bildiği varmış. O günleri, deyim yerindeyse, mumla arıyoruz. Geleneksel mahalle kültürümüz cıvıl cıvıldı ve ne yazık ki göz göre göre elimizden kayıp gitti ve giden hiçbir şey artık geri gelmeyecek. Elimizdekileri vermemek için direnmediğimizi söyleyemem ama başaramadığımız bir gerçek. Modern dev yapılarıyla, labirenti andıran caddeleriyle, 7/24 aktifliğiyle modern şehirler, bir yandan değerlerimize azar azar su katarken, bir yandan da beden ve duygu olarak bizleri çok hırpaladı, çok yordu. Kimi alarm takılı çelik kapılarımız; yan kapı, karşı kapı, alt kat, üst kat komşularımızla da sıkı bir “kopuş”u sembolize ediyor. Sosyal medya kilometrelerce ötedeki tanımadığımız “sanal” şahsiyetleri evimize sokar ve bizi onlarla sıkı fıkı dost yaparken “gerçek” şahsiyetler olan apartman komşularımızla küsleri oynuyoruz. Kapıda, asansörde ve araba garajında denk gelirsek kısa tebessümlerle, kaş gözle selamlaşıp geçiveriyoruz. Bütün bunlar günlük yaşamımızın belki sıradan, önemsiz ama acıtan detaylarıdır.
İçi Kof Modernlik
Kapitalizmin bizleri içi kof bir modernliğin mekanik rutinine kapattığı günden beri, konforu yüksek, daha kalabalık apartmanlarda kendimize ve çevremize nasıl yabancılaşırız, yabanıl bir tabiata nasıl bürünürüz onu ispatlıyoruz sosyologlara. Artık komşular arası akşam oturmaları, çay kahve sohbetleri, bayram ziyaretleri pek yok; çorbalar, irmik helvaları, kurban payları, bardakta tuz, şeker, yağ veya salça da gelmiyor kapımıza. Memlekete giderken evimize göz kulak olması ve çiçeklerimizi haftada bir sulaması için anahtarımızı emanet ettiğimiz Sebahat, Aysel, Ayşe, Nuriye teyzelerimiz yok. Bugünlere gelirken yolda komşuluk dâhil pek çok şeyi yitirdik. Bunun suçunu ve utancını hafifletecek hiçbir mazeret haklı görülemez. Şimdinin yalnızlığını hiçbir şey gideremez, korkularını hiçbir şey bertaraf edemez. Geçmişin masumiyetini şimdinin hırçınlığına kurban ettik. Geçmişin “toplu” fotoğrafını indirdik ve yerine şimdinin “bireyci” vesikalığını astık. Sokaklarımız değişince komşularımız da değişti. Bütün sokağın aynı dili konuştuğu, aynı duyguları paylaştığı günlerden, sanki dilini, örf ve âdetini bilmediğimiz yaban bir memleketin yabancı kaynayan sokağına gelmiş gibiyiz. Bir Japon şarkısının “Burası memleketimden küllerce uzak, burası memleketimden millerce uzak” nakaratındaki gibi sokağımızda selam verecek kimsemiz yok, yapayalnızız. Ne gariptir ki kaybettiklerimizi yazarken tekrar hatırlamaya çalışırken beynimiz patlıyor. Bir şeyleri yitirmişsek sahiplenme duygumuzun zayıflığından şüphelenmeliyiz. Bizim komşularımızı, hayallerimizi de çalan kapitalizmin serabında çimen, dünyevi hırslarımızdı. Komşunun çorbasını, irmik helvasını, bir bardak yağını, tuzunu, şekerini ve hepsinden önemlisi zilimizi çalarken “benim oğlum” diyen sedasını şehrin cafcaflı ışıklarında, uğultulu telaşında kaybettik.
Kaybettiklerimizin toplamı tüylerimizi ürpertecek, dilimizi damağımızı kurutacak, aklımızı alacak derecede değerliydi. Hüznümüz kaybımızı karşılamaya yetmez. Tatlı komşularımız vardı usul usul kapımızı çalan, dönüp gittiler biz kapıyı açana kadar. Bugün hâlâ özlemini duyduğumuz türden komşuları olan varsa lütfen kıymetini bilsinler.
Son Sözler…
Ne çok şeyler üretmişiz komşuya dair. Komşu hatırı, komşu kapısı, komşunun külü, komşu ekmeği, komşu boncuğu, komşu hakkı, komşunun tavuğu… Bütün bunlar şimdi çok az yerde yaşıyor. Vahim yalnızlığımız için şimdi bir geçmişin derinliklerine yuvarlanan birer tamlamadan ibaret. Âdeta karşılıksız çek gibi kapitalizmin vahşi dünyasında bir karşılıkları yok. İstanbul’daki ilkokul birinci ve ikinci sınıf yıllarımı hatırladım bu yazımı yazarken. Selimiye Mahallesi’nde Marmara Denizi’ne nazır bir apartmanın teras katında otururduk. Karşı komşumuz yaşlı Mukaddes Teyzemizdi, benden yaşça büyük oğlu Şevket’le birlikte otururdu. Her sabah erkenden günlük gazetesi gelirdi kapısına. En büyük zevkim, o daha kalkmadan kapısının önüne bırakılan gazetesini alıp salonda halının üstüne usulca serip resimlerine bakmak ve büyük yazılarını okumaktı. Buruşmasın ve Mukaddes Teyze anlamasın diye itinayla açardım sayfalarını. İşim bitince gazeteyi tekrar düzgün biçimde dürer, ayaklarımın ucuna basarak kapısının önüne sessizce bırakırdım. Ne masum, ne saf, ne güzelmiş o günler. Çok sever, çok hürmet ederdik yaşlı teyzemize. Biz Ankara’ya taşındıktan yıllar sonra aldık acı vefat haberini Allah rahmet eylesin. Komşularımız, pek çok hatıramızın mütevazı kahramanlarıdır. Gösterişsiz, sade, samimi, fedakâr, sevecen, müşfik… İyi komşu, ailenin bir parçası kabul edilirdi. “O, yabancımız değil, aileden biri.” denirdi. Peki, hiç mi geçimsizi yoktu? Vardı elbette. Kapılarını bam güm çarpan, bağırmaları duvarları delen, selam vermeden geçen, bir şey istemek için kapısına gittiğimizde yok diyen, hanımına, çoluk çocuğuna şiddet kullanan… Böyleleri de vardı elbette. Dahası, ahlakı bozuk komşular, mahalleliye kötü örnek oluyor diye dışlanır, mahalleden taşınması istenirdi. Ancak öyle güzel komşularımız oldu ki onların güzelliği kötülerin ayıbını örtmüştür. Bize de komşuluk yazısını yazdıran bu güzelliklerdir. Bugün, insanlığı tahminlerin ötesinde bozan maddeci kültürün bireyci iklimi, dedik ya, geldiğimiz noktadan artık geri dönüşün olmadığını söylüyor. Komşuluğun yüksek duygularına, güzelliklerine dair yitirdiğimiz epey şey var. Komşuluklarımız, bizim için sosyal ilişkilerin en saf, en halis, en samimi örneklerini sergileme alanıydı. Gördüğümüz, dokunduğumuz, hissettiğimiz, yaşadığımız ve uygulamaya döktüğümüz güzelliklerin toplamıydı. Komşu, kendimde onu, onda beni gördüğüm kişiydi; birbirimizin “sırlı” aynasıydık. “Şerrinden komşusunun emin olmadığı kimse cennete giremez.” (Müslüm, Îman, 73); “Allah’a ve ahiret gününe iman eden komşusunu rahatsız etmesin.” (Buhârî, Rikâk, 23); “Cebrail bana komşu hakkında o kadar çok tavsiyede bulundu ki onu mirasçı bırakacak sandım.” (Müslim, Birr ve Sıla, 42) buyuran sevgili Peygamberimizin bu sözleri komşuluk duygularımızın küllerini yeniden alevlendirmek için bir kıvılcım olur mu bize? Elbette, küçücük bir kor kalmışsa derinlerimizde neden olmasın? Aksi için geçerli bir sebebimiz var mı?
Kaynak: Dib Yayınları Hazırlayan: Kudret KOÇYİĞİT- Bilecik Müftülüğü -İl Vaizesi
FETVALAR BÖLÜMÜ
1-Ticarette kâr haddi var mıdır?
İslam dini, alım satım akitlerinde kesin bir kâr haddi koymamış, bunu piyasa şartlarına bırakmıştır. Konuyla ilgili olarak Allah Resûlü (s.a.s.), fiyatlar artmaya başladığında kendisinden bu duruma müdahale etmesi istendiğinde şöyle buyurmuştur: “Şüphe yok ki, fiyatları tayin eden, darlık ve bolluk veren, rızıklandıran ancak Allah’tır. Ben sizden herhangi birinin malına ve canına yapmış olduğum bir haksızlık sebebiyle o kimsenin hakkını benden ister olduğu hâlde, Rabbime kavuşmak istemem.” (Ebu Davud, İcare, 15; Tirmizi, Buyu’ 73)
Ayrıca Hz. Peygamber’in (s.a.s.), kendisine kurbanlık bir koyun satın alması için para verdiği Hakîm b. Hizâm’ın bir dinara satın aldığı koyunu iki dinara satıp, sonra bir dinara bir koyun satın almasını (diğer bir rivayette bir dinara satın aldığı iki koyundan birisini bir dinara satmasını) kınamamış, üstelik ona hayır duada bulunmuştur (Ebu Davud, Buyu’, 28; Tirmizi, Buyu’, 34).
Fakihler de bundan hareketle kâr haddinin eşyadan eşyaya fark edebileceğini, bu sebeple de kesin bir takdir yapılamayacağını söylemişlerdir (Kasani, Bedai’, V, 129). Bununla birlikte piyasada suistimaller olduğu, karaborsacıların devreye girerek halkı mağdur ettikleri, özellikle halkın zaruri ihtiyaçları sayılabilecek mallarda aşırı fiyat artışları yaşandığı durumlarda, kamu otoritesinin fiyatlara müdahale etme (narh koyma) yetkisi vardır (Merğinani, el-Hidaye, VII, 226). Aşırı fiyatın tespitinde ise bilirkişilerin günün piyasa şartları içerisindeki belirlemeleri esas alınır.
2-İslam’ın haram kıldığı şeylerin gayrimüslimlere satışı caiz midir?
Dinimizce yenilmesi, içilmesi ve kullanılması haram kılınan içki, domuz eti, akıtılmış kan, leş ve putların (Maide, 5/3, 90; En’am, 6/145) satışı da yasaktır (Ahmed b. Hanbel, el-Musned, XXII, 378). Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.) genel bir ilke olarak şöyle buyurmuştur: “Allah Teala bir topluma bir şeyin yenilmesini haram kılmışsa, ondan elde edilecek kazancı da haram kılmıştır.” (Ebu Davud, Buyu‘, 66)
Buradan hareketle fukaha; müslüman bir kimsenin haram kılınan şeyleri müslüman veya gayrimüslim bir kişiye satmasının caiz olmadığını ifade etmişlerdir. Zira alışveriş iki taraflı hukuki bir işlemdir. Buna göre taraflardan birisi için caiz olmayan hususun karşı taraf açısından
caiz olmasıyla hüküm değişmez. Müslüman açısından ise bir alışverişin caiz olması, alışverişe konu olan şeyden yararlanmanın helal olmasına bağlıdır (İbn Maze, el-Muhit, VI, 349). Öte yandan Hz. Peygamber (s.a.s.), ashabına, ellerinde bulunan haram olan şeylerden faydalanmak için bunları gayrimüslimlere satma gibi bir yol göstermemiş, onların itlaf edilmesini talep etmiştir. Bu bağlamda Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadır: “Şüphesiz Yüce Allah ve O’nun Resulü; şarap (içki), leş, domuz ve putların satışını haram kıldı.” Kendisine, “Ya Rasulullah, ölmüş hayvanların iç yağları(nın satılması) konusunda ne dersiniz? Onlarla gemiler boyanıyor, deriler yağlanıyor, (kandillerde yakılmasıyla) insanlar aydınlanıyor”, dediler. Resûlullah (s.a.s.), “Hayır, haramdır” buyurdular.” (Buhari, Buyu‘, 112) Başka bir rivayette de şöyle bir olay geçmiştir: “Bir adam Hz. Peygamber’e (s.a.s.) bir tulum şarap hediye etmiş, Hz. Peygamber, “Allah’ın bunu haram kıldığını biliyor musun?” diye sorunca adam “hayır” cevabını vermiştir. Adam da yanındaki birine bir şeyler fısıldamış, Hz. Peygamber, “Ona ne fısıldadın?” diye sorunca adam, “Şarabı satmasını emrettim” demiştir. Bunu duyan Allah Resûlü, “Onun içilmesini haram kılan (Allah), satılmasını da haram kılmıştır” buyurmuştur. Bunun üzerine adam, şarap tamamen akıp bitinceye kadar tulumun ağzını açmıştır.” (Muslim, Musakat, 12)
Sonuç olarak dinimizce haramlığı kesin hükümlerle sabit olan şeylerin gayrimüslimlere de olsa satışı caiz değildir. Böyle bir şey caiz olsaydı, Allah Resulü Müslümanlara haram olan şeylerin, kendilerince iktisadî değeri olan gayrimüslimlere satılmasına ve böylece değerlendirilmesine izin verirdi.
3-Yapılan akitlerin kayda geçirilmesi zorunlu mudur?
Dinimiz yapılan akitlerin, hiçbir şekilde tartışmaya meydan vermeyecek şekilde net ve belirli yapılmasına itina gösterdiği gibi, çıkması muhtemel anlaşmazlıkların çözümünde de elde net kanıtların bulunmasına önem vermiştir. Tarafların akit sırasında bu işlem için dinen gerekli olan
şartlara riayet etmemeleri ve öne sürdükleri şartları belgelememeleri, günümüz ticari hayatında karşılaşılan olumsuzlukların en önemli nedenlerindendir.
İslam, alışveriş ve borçlanma işlemlerinin yazılmasını tavsiye etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de konuyla ilgili olarak; “Ey inananlar, belli bir süreye kadar birbirinize borçlandığınız zaman onu yazın... Bu, Allah katında adalete daha uygun, şahitlik için daha sağlam, şüpheye düşmemeniz için daha elverişlidir.” (Bakara, 2/282) buyrulması, ticari işlemlerin kayıt altına alınmasının önemine işaret etmektedir. Bir sonraki âyette ise, “Eğer birbirinize güvenirseniz kendisine güvenilen kimse emanetini (borcunu) ödesin ve Allah’tan sakınsın.” (Bakara, 2/283) buyrularak diğer alanlarda olduğu gibi ticari alanda da güven duygusunun çok önemli bir unsur olduğu ve bunun kötüye kullanılmaması gerektiği mesajı verilmektedir.
Bakara suresi 282. ayetindeki borçlanma durumunda senet yapılması emri, ilim adamlarının büyük çoğunluğu tarafından zorunluluk olarak değil tavsiye olarak değerlendirilmektedir (Kurtubi, el-Cami‘, IV, 431). Ancak güven duygusunun, doğruluk ve dürüstlüğün olabildiğince zedelendiği günümüzde, ticarî işlem ve akitlerin kayıt altına alınması, karşılaşılabilecek anlaşmazlıklarda hukuki açıdan belge niteliği taşıyabilecek vasıtaların kullanılması önem arz etmektedir. Bu bakımdan yapılan akitlerin yazılı hâle getirilmesi, dinî bir zorunluluk olmamakla beraber; tarafların Kur’an’ın tavsiyesine uyarak ticari iş ve işlemlerini kayıt altına almaları daha uygun olur.
Kaynak: Dib Yayınları Hazırlayan: Ayşe GÜREL- Bilecik Müftülüğü -İl Vaizesi