Davranış eğitimi, bireylerin istenen davranışları kazanmasını veya olumsuz davranışların azaltılmasını hedefleyen, kurumsal ortamlarda çalışanların davranışlarını yönlendiren, özellikle çocukların ve öğrencilerin gelişiminde çok önemli rol oynayan vetire/süreç… Kadim medeniyetimizde davranış eğitimi, ‘iyiliği emredip kötülükten sakındırma’ esasına dayalı, insanın hem bireysel hem toplumsal hayatında güzel ahlâkı, erdemli davranışları ve iyi niyeti benimsemesini sağlayan etkinler toplamı…
Davranış eğitiminde uygulanan bilindik prensipler: Pozitif/olumlu pekiştirme, bireyin istenen bir davranışı göstermesi durumunda, onu teşvik etmek için ödül verilmesi… Negatif/olumsuz pekiştirme, bireyin rahatsızlık veren bir durumunu ortadan kaldırmasıyla sonuçlanan davranışların pekiştirilmesi, bireyin olumsuz koşullardan kaçınmasının sağlanması… Modelleme; bireyin başkalarının davranışlarını gözlemleyerek öğrenmesi, çocuklarda, yetişkinlerin sergilediği tutumların ve davranışların özümsenmesi… Davranışı ölçülebilir ve somut verilerle takip edilebilir hâle getirmek; gelişimi anlamak ve yönlendirmek için gerekli… Davranış eğitiminde neler yapılabilir? Meselâ, bir bireyin davranışları sistematik bir şekilde değerlendirilerek ödül veya ceza mekanizmaları uygulanabilir... Davranışı yönlendirmek ve öz değerlendirme sağlamak için görev kartları, tablo ve çizelgeler kullanılabilir… Birey ve eğitmen arasında davranış kontratı (anlaşma) yapılarak, belirli davranışları sergilemek üzerine mutabakata varılabilir… Olumsuz davranışların azaltılması için, bu davranışları destekleyen koşulların değiştirilmesi vb. uygulamalar devreye sokulabilir… Davranış eğitimiyle, bireyin sosyal uyum yetenekleri geliştirilir… Akademik ve iş performansında uzun vadede olumlu yönde iyileşme sağlanır…
Kadim medeniyetimizde davranış eğitimi, her eğitimin ilk basamağı olmuş; kutsal öğretiler ve ‘güzel ahlâk, örf ve âdet’ üzerine inşa edilmiş… ‘İyilik yapmak ve kötülükten sakındırmak’ esası ana prensip olmuş… Sabır, dürüstlük, adalet, hoşgörü, şefkat vb. değerler teşvik edilmiş… Davranışlar sadece dış görünüşle değil, niyetle değerlendirilmiş... “Ameller niyetlere göredir.” (Hadis-i Şerif)… “Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutan, adaletle şahitlik eden kimseler olun.” (Maide, 8) kutsal buyruğu ile bireyin hem kendine hem çevresine karşı âdil olması öğütlenmiş… “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız; müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz.” (Hadis-i Şerif) ölçüsü ile bireyin ve insanlara sevgi, merhamet ve hoşgörü ile yaklaşması nasihat edilmiş… Merhamet, yalnızca insanlara değil, hayvanlara ve doğaya karşı da gösterilmiş… “Andolsun, Allah’ın Resulünde sizin için güzel bir örnek vardır.” (Ahzab, 21) kutsal öğretisiyle, çocukların ve toplumun davranış eğitimi, model alma yöntemiyle desteklenmiş… Davranış eğitiminde ‘helal ve haram sınırları’ çizilerek, bireyin kendisine ve topluma zarar verecek eylemlerden uzak durması sağlanmış… Davranış eğitiminde, sabır ve nefsin kontrolü mihenk taşı olmuş… “Şüphesiz Allah sabredenlerle beraberdir.” (Bakara, 153)… Davranış eğitiminde, bireyin topluma katkıda bulunması, yardımlaşması ve dayanışma içinde olması teşvik edilmiş… Davranış eğitiminde, bireyin zararlı alışkanlıkları terk etmeleri öğütlenmiş… İçki, kumar, yalan vb. davranışlar yasaklanarak, bireyin ve toplumun huzuru sağlanmış… Eğitim; sevgi, saygı, merhamet, şefkat ile yapılmış…
Davranış eğitiminin ne olduğunu ve nasıl olması gerektiğini özetleyen sözlere kulak verelim… “Kendini tanı, çünkü insan ancak kendini tanıdığı zaman davranışlarını düzeltebilir… Kötü davranışlar, cehaletin bir sonucudur…” (Sokrates, M.Ö. 470-399)… “Eğitim, ruha erdem tohumlarını eker. İyi davranışlar bu tohumların ürünüdür… Adâletli bir toplum, bireylerin ahlaklı ve düzgün davranışlarıyla kurulur…” (Platon/Eflatun, M.Ö. 427-347)… “Ahlaklı davranış, alışkanlıklarla şekillenir. O halde, iyi alışkanlıklar kazanmayı hedef edinmeliyiz… İnsan, tekrar eden davranışlarının toplamıdır. Mükemmellik, bir eylem değil, bir alışkanlıktır…” (Aristoteles, M.Ö. 384-322)… “Bir insanın erdemi, söylediklerinden değil, yaptıklarından anlaşılır… Kendine yapılmasını istemediğin bir şeyi başkasına yapma… Eğitimle kazanılan bilgi ve erdem, davranışları güzelleştirir…” (Konfüçyüs, M.Ö. 551-479)… “İnsanı rahatsız eden şey, olaylar değil, olaylara karşı sergilediği davranışlardır… Güzel davranışlar, ruhun huzurunu sağlar…” (Epiktetos, 50-135)… “Davranışlar, bir insanın karakterini ortaya koyar. İnsan, dünyayı nasıl görüyorsa öyle davranır… Başkalarını suçlamadan önce, davranışlarını gözden geçir…” (Marcus Aurelius, 121-180)… “En üstün ahlak, insanlara iyilik etmektir… Güzel ahlak, dilin tatlılığı, davranışların inceliği ve insanların haklarını gözetmekle olur… Kötü huy, insana hem dünyada hem ahirette zarar verir… İnsanların en hayırlısı, başkalarına faydalı olan, güzel davranışlar sergileyendir… Davranışlar, aklın ve ahlakın dışa vurumudur…” (Hz. Ali)… “Erdemli şehir, ahlaklı bireylerden oluşur. Bireyin mutluluğu ahlakıyla, şehrin mutluluğu ise bireyin ahlakıyla mümkündür… Ahlâk, bireyin davranışlarına şekil verir. İyi ahlak ise insanı mutluluğa götürür…” (Farabi, 872-950)… “Bilgili ve ahlâklı kişi, çevresine ışık saçar. Onun davranışları hem rehberdir hem de güven kaynağıdır… Güzel ahlak, kişiyi en yüksek mertebeye ulaştırır; kibir ise insanı alçaltır.” (Yusuf Has Hacib, 11. yüzyıl)… “Ahlâk, insanın iç dünyasının dışa yansımasıdır. Güzel ahlak, insanın kalbinin temizliği ile mümkündür… Davranışlar, niyetlerin aynasıdır. İyiliği artırmak isteyen, niyetini temiz tutsun… İlim, insanı yüceltir; güzel ahlâk ise kemale erdirir… Ahlâk, kalbin süsüdür. Güzel ahlâkla davranan kişi, Allah’ın rızasını kazanır… Eğitim, davranışların düzeltilmesiyle tamamlanır. Bilgi, güzel ahlâkla birleşince kemale ulaşır…” (İmam Gazali, 1058-1111)… “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın. İnsanları yaşatmanın yolu, güzel ahlakla örnek olmaktır… Edebin olmadığı yerde insan eksiktir. Güzel davranışlar insanı yüceltir…” (Şeyh Edebali, 1206-1326)… “İnsanın değeri, ahlakıyla ölçülür; bilgisi ve servetiyle değil… Ahlâkın özü sevgidir. Sevgiyle yoğrulmuş bir gönül, kötü davranışlara yer bırakmaz… Kötülüğe karşı iyilikle cevap ver. Çünkü ateş, su ile söner… Davranışlar, kişinin niyetini yansıtan bir aynadır. Niyetini güzelleştir, davranışların da güzelleşsin... İnsanın içindeki iyilik, davranışlarında ortaya çıkar…” (Hz Mevlana, 1207-1273)… “İnsanı insan yapan, ahlakıdır. Ahlak bir milletin yükselişinde veya çöküşünde temel etkendir… Eğitim, bireyi eğitmeli, aynı zamanda topluma fayda sağlayacak şekilde geliştirmelidir…” (İbn Haldun, 1332-1406)… “Eğitim, insanın davranışlarını şekillendirir ve onu topluma uyumlu hale getirir… İnsan, ancak erdemli bir şekilde davranarak huzurlu bir hayat sürdürebilir…” (John Locke, 1632-1704)… “Çocukları eğitmek, onları iyi insanlar yapmaktır; çünkü davranışları ile topluma katkı sağlayacak bireyler yetiştirmek esastır… Doğanın sesine kulak veren insan, erdemli davranışları öğrenir… (Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778)… “İnsanın değeri, seçimlerinde ve davranışlarında saklıdır… Davranışlar, insanın içindeki gücün ve ahlâkî değerlerin bir yansımasıdır.” (Friedrich Nietzsche, 1844-1900)… “Düşüncelerine dikkat et, çünkü onlar sözlerin olur. Sözlerine dikkat et, çünkü onlar davranışların olur. Davranışlarına dikkat et, çünkü onlar alışkanlıkların olur. Alışkanlıklarına dikkat et, çünkü onlar karakterin olur… Dünyada görmek istediğin değişimin kendisi ol.” (Mahatma Gandhi, 1869-1948)… “Hayat, davranışlarımızla şekillenir. Sevgi, şefkat ve iyilikle hareket eden bir insan, dünyayı güzelleştirir… Bilgi sizi bir yere kadar götürür, ama güzel davranışlar sizi her yere taşır.” (Albert Einstein, 1879-1955)…
Davranış eğitimini özetleyen iki farklı yaklaşım… “Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür ve bir orman gibi kardeşçesine… İnsanların kanatları yok, insanların kanatları yüreklerinde… En güzel deniz: henüz gidilmemiş olanıdır… Dünyayı güzellik kurtaracak, bir insanı sevmekle başlayacak her şey…” (Nazım Hikmet Ran)… “İnsanı kurtarmak, kâinatı kurtarmak demektir… Her şey sende gizli, senin özünde! Gözlerin arkasındaki sırda… Edep, insanın ruhundaki asalettir… Başkalarını düzeltmek isteyen insan önce kendisini düzeltsin…” (Necip Fazıl Kısakürek)… Davranış eğitiminde başarılı olabilmenin ilk adımı: Her gün kendimiz ve içteki benliğimiz üzerinde çalışıp, azar azar, yontarak ilerlemek, ta ki gerçek benliğimiz ortaya çıkana kadar… Sonrası? Azimle, sabırla devam etmek, terlemek, emek vermek… Selam, sevgi ve saygılarımla. https://bit.ly/muzafferceven kanalımı takip etmeniz, linki arkadaşlarınızla paylaşıp destek olmanız, olumlu-olumsuz görüşlerinizi, eleştirilerinizi iletmeniz dileğiyle…