Ahmet MEŞE
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, Bilecik tarımına destek olmaya devam ediyor. Üniversitemiz öncülüğünde gerçekleştirilen faaliyetlerle Bilecik tarımına değer katılıyor. Kayın Mantarı yetiştiriciliği ile adından söz ettiren Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi, yeni bir hamle daha yaparak ilimizde ipek böcekçiliğini yeniden canlandırmayı hedefliyor.
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi ile Fen Edebiyat Fakültesi öğrencileri, ipek böcekçiliğinin geliştirilmesi amacıyla dut fidanı dikimi gerçekleştirdi. Tema Vakfı Bilecik İl Temsilcisi Ferruh Erdovan, Fakülte Sekreteri Mehmet Laçin ve öğrencilerin katılımıyla 220 adet dut fidanı toprakla buluşturuldu.
İlimizdeki ipek böcekçiliği hakkında bilgiler veren Tarım Bilimleri ve Teknolojileri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. İlhan Doran, 19. yüzyıl sonlarında Bilecik genelinde 26 ipek fabrikasının bulunduğunu ve koza üretiminin 3 bin 436 ton olduğunu anımsattı. Doran, Bilecik'in koza üretiminin Osmanlı Devleti'nin tamamında üretilen koza miktarının yüzde 22,2'sini oluşturduğunu kaydetti.
Doran, Cumhuriyet döneminde ilk olarak 1927 yılındaki yapılan sanayi sayımında Bilecik'te 34 ipekböceği işletmesinin bulunduğunu ve yaklaşık 200 kişinin çalıştığını anlattı.
Doran açıklamasında şunları aktardı:
"İpeğe ve ipekböcekçiliğine dair en eski bilgilerin Çin kaynaklarında görüldüğü ve ipekböceği anavatanının Çin olduğu söylenmektedir. Çok kıymetli bir dokuma maddesi olduğu anlaşılan ipek ve onun hammaddesi olan ipek kozası, uzun yıllar Çin sınırları dışına çıkamamıştır. Çin’de bu sanatın gelişmesi ülkeye hem ün hem de kazanç sağlamıştır. Çin bu serveti kaybetmemek için ipekböcekçiliğini kutsal saymıştır.
15. ve 16. yüzyıl belgelerinde Bursa, Bilecik, Eskişehir (Sultanönü Sancağı), Alaşehir, Alanya (Alâiye), Diyarbakır, Tokat çevrelerinde ipekböcekçiliği ve ipek işlemeciliği yapıldığına dair bilgilere rastlandığından bahsedilmektedir. Günümüzde de bu yerlerin bazı bazı kesimlerinde ipekböcekçiliği faaliyeti devam etmektedir.
26 İPEK FABRİKASI VARDI
19. yüzyıl sonlarına doğru Ertuğrul Sancağı kurulduğunda, sancağa bağlı Bilecik kazası genelinde 26 ipek (harir) fabrikası bulunmakta, bu fabrikaların yarısından fazlası(%61,6) Bilecik kasabasında, 5 tanesi Küplü kasabasında, 3 tanesi Lefke (Osmaneli)nahiyesinde, 2 tanesi de Söğüt nahiyesinde bulunmaktaydı.
20. yüzyıl başlarında (1909 yılı) Osmanlı Devleti’nin 44 vilayetinde ipek böceği yetiştirilmekteydi. Üretilen ipek koza miktarı 15478 ton kadardı. Bilecik vilayeti koza üretimi 3436 ton ile Bursa Vilayeti koza üretim miktarı olan 5052 tondan sonra ikinci sırada gelmekteydi (Güran, 1997: 68). Bu koza üretim miktarı ile Bilecik vilayeti koza üretimi Osmanlı Devleti’nin tamamında üretilen koza miktarının 1/5’inden fazlasını(",2) oluşturmaktaydı.
200 KİŞİ ÇALIŞIYORDU
Cumhuriyet döneminde ilk olarak 1927 yılındaki yapılan sanayi sayımında Bilecik ilinde 34 adet ipekböceği işletmesi bulunmakta, bu işletmelerde 200 kişi çalışmaktaydı.İşletmeler genellikle ilçe merkezlerinde bulunmaktaydı. İşletmelerin en fazla olduğu ilçeler Bozüyük, Söğüt ve Bilecik Merkez ilçeleriydi. İpek işleme ve işçi çalıştırma kapasiteleri en fazla olan işletmeler, Söğüt ve Osmaneli ilçelerinde bulunmaktaydı. Söğüt ilçesinde 11 işletmede toplam 83 kişi, Osmaneli ilçesinde ise 3 işletmede 50 kişi çalışmaktaydı.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı “2013 Yılı İpek böcekçiliği Raporu” na göre 2011 yılında dünyada en fazla yaş koza üretimi yapan ülke 661.000 ton ile Çin'dir.Ülkemiz ise 151 ton ile dünya yaş koza üretiminde 9.sırada yer almaktadır.Ham üretiminde de Çin 2012 yılında 126.000 ton ile dünya lideri olurken Ülkemiz 22 ton ile onuncu sırada yer almıştır.
İpek ipliği ihracatımıza baktığımızda 200 yılında 140.000 kg yaklaşık 3 milyon ABD doları iken bu rakam 2013 yılında 18.000 kg yaklaşık 445 bin ABD doları seviyesine gerilemiştir. İthalatımıza baktığımızda ise 2013 yılında 51.000 ton yaklaşık 2,2 milyon ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.
İpek ipliği ithalatı, ülkemiz piyasası ve halı ihracatına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Çin menşeli ipek ipliği fiyatı nedeniyle halı sektöründe çok fazla kullanılmamakta olup daha çok dokumada (fular, şal, eşarp vb.) kullanılmaktadır. Çin’den son beş yılda ülkemize yaklaşık 260 ton iplik ithal edilmiştir. Ülkemiz ipek halıcılığı her geçen gün kan kaybetmekte olup, halıcılıkla ismi özdeşleşen Hereke’de halen faaliyet gösteren firma sayısı 5’in altına düşmüştür. Ülkemizin diğer bölgelerindeki firmalar da devamlı azalmakta ayrıca mevcut firmaların da bir kısmı Ülkemiz yerine işçiliğin ucuz olduğu Çin ve Özbekistan’da halı dokutarak Ülkemize ithal etmektedir.
DÜNYADA UYGULANAN POLİTİKALAR
Avrupa Birliği ülkelerinde üreticilere asgari 20 kg ürün elde etmek şartıyla, kutu başına 133 € doğrudan gelir desteği verilmektedir. Üreticilerin elde ettiği kozalar üzerinde kamu idarelerinde bir tedbir uygulanmamakta, kozaların kullanımında inisiyatif üreticilere bırakılmaktadır. İran’da ise devlet yaş kozayı $ 3,5’tan satın alıp daha düşük fiyattan tüketicilere satarak ipek üretimini teşvik etmektedir. Pazarın dünyada en gelişmiş olduğu Çin’de ise koza piyasada alınıp satılabilmekte olup, özel sektörün payı her geçen yıl artmaktadır. Bu ülkede yapılan ticaretin yaklaşık % 70-80’i özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Özbekistan’da ise üretilen yaş kozayı devlet satın almaktadır.
TÜRKİYE'DE UYGULANAN POLİTİKALAR
Ülkemizde üreticilerce Kozabirliğe teslim edilen ürüne kg başına Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında destekleme ödemesi yapılmaktadır. Birlik ise her yıl kilogram başına belirlediği fiyattan ürün alımı yapmaktadır. İpekböceği yumurtaları Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında üreticilere ücretsiz olarak verilmektedir. 2012 yılında; ücretsiz dağıtılan 5.576 kutu tohum için tohum üreticisi kuruluş olan Kozabirliğe 30 TL/kutu, üreticiye ise ürettiği yaş koza için 20 TL/kg olmak üzere toplam 2.841.422,00 TL destekleme ödemesi yapılmıştır.
Üreticiler, 2002-2005 yılları arasında Devlet Fiyat İstikrar Fonundan, 2006 yılından İtibaren ise “Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname” kapsamında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca ürün bazında desteklenmekte olup, 2012 yılı dahil Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca sektöre 14 Milyon TL destekleme ödemesi yapılmıştır.
BİLECİK'TE KOZA ÜRETİMİ
Türkiye yaş koza üretiminde önemli bir yeri olan Bilecik ilinde 1970 yılı 204.000kg. yaş koza üretilmiştir. Üretilen bu miktar 1970 yılı Türkiye yaş koza üretimi olan1.461.500 kg’ın %13,95’ini oluşturmaktaydı. Bilecik, bu üretimiyle 1970’de Türkiye’de Bursa’dan sonra en fazla ipekböceği yetiştiren ve ipek kozası üreten il durumundaydı.1980’de ipek kozası üretimi 242.000 kg’a, 1990’da ise 489.000 kg’a yükselmiştir.1990’dan sonra Dünya piyasalarındaki olumsuzluklarla birlikte Bursa’daki birçok ipek fabrikasının kapanması, Bilecik ilinde ipek kozası üretimin azalmasına rağmen Bursa ili üretimindeki azalmanın daha fazla olması, Bilecik ilinin Türkiye koza üretimindeki önemini artırmıştır. 1992 yılında 262.000 kg. ipek kozası üretimi olan Bilecik ili, Türkiye kozası üretiminin 1/3’ünü sağlayarak üretimde birinci sıraya yükselmiştir. Bilecik ili, ipek kozası üretiminde 1992-2001 yılına kadar birincilik ünvanını kesintisiz korumakla kalmamış, koza üretimi azalmasına rağmen 1998 Türkiye koza üretimindeki oranını %42,4’e yükseltmiştir. Türkiye’de yaş koza kg fiyatının 1998 yılında5,2 dolar iken , 2000 yılında 3,7 dolara düşmesi, ipek koza üretiminin azalmasını hızlandırmıştır. Hızla azalan Türkiye koza üretimi 2001 yılında 47tona kadar düşmüştür. Aynı yıl Bilecik ili ipek kozası üretimi de 13.532 kg düşerek endüşük seviyesine inmiştir. 2002 yılından itibaren koza üretiminde devlet desteğinin artırılması ve koza kg fiyatının 4,7 dolara yükselmesi Türkiye koza üretiminin 100.000 kg’a, Bilecik koza üretiminin ise 24.870 kg’a yükselmesini sağlamıştır.2002 yılında Bilecik ili koza üretimi, bir önceki yıla göre 11.338 kg artmasına rağmen Antalya ili üretimindeki hızlı yükselişle ikinci sıraya gerilemiştir. 2003 yılında yaş koza kg fiyatındaki artışın devam ederek 6,9 dolara yükselmesi Türkiye yaş koza üretiminin 169.000 kg’a kadar hızlı bir şekilde yükselmesini sağlarken, Bilecik ilinin yaş koza üretimi de 44.337 kg’a yükselmiştir. Bilecik ili bu üretim miktarıyla tekrar Türkiye üretiminde birinciliğe yükselmiştir.2004 yılında Diyarbakır ilinde yaş koza üretimi 34.949 tona ulaşarak 31.045 kg olan Bilecik ili üretimini geçmiş ve birinci sıraya yerleşmiştir. Diyarbakır ili üretiminin hızlı bir şekilde artmasının sebebi; Diyarbakır’da başta Kulp ilçesi olmak üzere kırsal alandaki insanların köyden kente göçünü ve işsizliği önlemek, ipekböcekçiliğinin yeniden canlandırmak ve alternatif gelir kaynaklarının oluşturulması amacıyla, Diyarbakır Ticaretve Sanayi Odası’nın öncüğü, Diyarbakır Valiliği, Ticaret Borsası ve Tarım İl Müdürlüğünün işbirliği, Kozabirlik ve Ticaret Sanayi Odası'nın Avrupa Birliği hibe fonu destekleri çerçevesinde geliştirilen İpekböcekçiliği Yetiştirme Projesi’nin uygulanmasıdır.Projenin uygulanmaya başlamasıyla 2003 yılında itibaren Diyarbakır ilinde koza üretimi hızlı bir şekilde artmaya başlamıştır (Türkiye İpekböcekçiliği ve İpekçilik Milli Komitesi
3. Yürütme Kurulu ve 1. Ulusal İpekböcekçiliği Zirvesi Raporu). Bu yıldan itibaren,ipekböcekçiği ve ipek koza üretimi sürekli artan Diyarbakır ilinde, 2011 yılındaki ipek kozası üretimi 50 bin kg’ı aşarak 52.600 kg’a ulaşmıştır. 2004 ve 2006 yılları arasında Bilecik ili Diyarbakır ilindeki hızlı üretim artışıyla2.sıraya gerilemesine rağmen, Türkiye yaş koza üretiminin %20’sinden fazlasını
üretmekteydi. 2007’de Bilecik ilinde üretimin 15.579 kg’a düşmesi ve Antalya’da yaş koza üretiminin 28.776 kg olarak gerçekleşmesi, Bilecik ilini 3.sıraya geriletmiştir. Kozabirlik tarafından alınan yaş koza fiyatlarının artışı üretimi teşvik etmektedir. Nitekim, 2011yılında yaş koza fiyatları 18 TL. devlet desteği ve 5,50 TL. kozabirlik fiyatıyla 23,50TL.’ye (yaklaşık 15 dolar) yükselmiştir. Bir yerde sanayi tesislerinin kurulması için ulaşım ve hammaddeye yakınlık oldukça önemlidir. Bu nedenle, Kozabirlik tarafından,Kozabirlik’in merkezi olan Bursa iline yakınlığı ve Marmara Bölgesinde koza üreticilerinin Bilecik ilinde yoğunlaşması sebebiyle Eskişehir ili Mihalgazi ilçesine bağlı Mayıslar Köyünde ipek flatür (otomatik kontrollü)tesisi kurulmuş ve 2008 yılından itibaren üretilen kozalar bu tesiste işlenmeye başlanmıştır."