TÜRK HALI VE KİLİMLERİNDE KULLANILAN BAŞLICA MOTİFLER
Bilecik Belediyesi Osmanlı Sanat Evi’ni ziyaretimizde Halk Eğitim Hocalarından Gülay Durak Hanımefendi’yle sohbetimizi daha önceki yazılarımda aktarmıştım.
Hocamıza motifler hakkında sorular sorduk. Hocamız her motifin farklı anlamlar taşıdığını söyledi. Biz de internetten araştırmalar yaptık. Hocamıza kilim desenleriyle bez dokuma desenleri arasındaki desenleri sorduk. Hocamız hiçbir farklılık olmadığını, desenler nereye işlenirse işlensin taşıdıkları anlamların aynı olduğunu anlattı. Bizler de halı kilim bez gibi el emeği göz nuru bütün eserlerde hünerlerini sergileyen, duygularını nakşeden atalarımızı yade derek sizlerle paylaşıyoruz.
MUSKA VE NAZARLIK
Bazı insanların bakışları çok güçlüdür.Bu bakışların kötülüğe, zarara, şanssızlığa ve hatta ölüme bile sebep olduğu bilinmektedir. Nazarlıklar işte bu kem bakışların etkisini azaltan nesnelerdir. Böylece onu taşıyanları korur. ‘’Muska’’ ise sahibini tehlikeli dış faktörlerden korumak için, dini bir güce sahip oldan yazılı bir tılsımdır. Peygamber Efendimiz ‘’İnsanların yarısı nazardan ölür.’’buyurmuşlardır.
KUŞ
Halı ve kilimlere dokunan kuş figürü şans anlamına gelir. Baykuş ve karagarga gibi kuşların kötü şans getirdiği düşünülürken kumru, güvercin ve bülbüller keyif, mutluluk ve sevgiyi sembolize eder. Kuş motifi güç ve kuvvettir. Aynı zamanda Anadolu’da kurulmuş imparatorlukların sembolüdür. Kuş figürlerinin ilahi mesajcılar olduğunu aynı zamanda uzun ömüre de işaret ettiği söylenir.
PITRAK
Pıtrak kem bakışlardan korunmak, kötü bakışları savuşturmak için kullanılan bir figürdür. Pıtrak bitkisi ucu çengelli ince tellerle gövdeye bağlı pamuksu bir bitkidir.Hayvanların tüylerine insanların kıyafetlerine yapışır. ‘’Pıtrak gibi’’ deyimi de buradan gelir. Çokluğu, bolluğun sembolüdür. Un torbalarının üzerinde pıtrak motifinin kullanılma sebebi de budur.
SANDIK
Sandıklar, genç kızların çeyiz sandıklarını simgeleyen bir motiftir. Çeyizler koca evinde kullanılmak üzere hazırlandığı için genç kızların beklentilerini sembolize eder. Üzerlerine nakış nakış işlediği ümitlerin, hayallerini çeyizlerinde yansıtır.
ÇENGEL VE HAÇ
Türk Dokumacılığında çengel ve artı motifleri sık sık kullanılmıştır. Bu iki figürün insanları tehlikelerden koruduğu düşünülürdü.
EJDERHA
Ejderha, mitolojik bir yaratıktır. Ayakları aslana benzeyen, yılan gibi kuyruğu olan bu yaratığın kanatları da olduğuna inanılır. Ejderha ve Anka Kuşu’nun berektli yağmur getirdiğine inanılır. Ejderha figürünün sırlı nesnelerin, hazinelerin ve hayat ağacının koruyucusu olarak kabul edilir.
KARTAL
Kartal figürü güç ve kuvveti simgeler. Muska ve hükümet egemenliğini de anlatır. Dini törenlerde tılsımları ortaya çıkarttığına da inanılırdı. Kartal figürleri dokumacılıktaki totemleri ‘eşyalardaki enerji’ yi işaret eder.
KÜPE
Anadolu kilim motiflerinde küpe figürü evlilik hediyesi anlamına gelir. Evlenmek isteyen genç kızlar bu motifi dokuyarak isteğini ailesine belli etmeğe çalışır.
GÖZ
Bazı insanlar güçlü bakışlara sahiptir. Kötülüğe, zarara hatta ölüme sebep olduğuna inanılır. Göz figürü insan bakışlarının kötü etkilerinden korunmak için kullanılır. Ortaya çıkarılan bu figür sayesinde nazardan yani göz değmesinden korunulduğu düşünülürdü.
BEREKET
Eli belinde ve koç boynuzu motifleri birlikte kullanılır. Bir erkek ve bir kadını belirtir. Bereket deseni dişiyi, koç boynuzu erkeği gösterir. Bereket deseni, iki adet ‘’elibelinde’’ motifi dişiyi simgeler. Yine iki adet ‘’koçboynuzu’’ erkeği simgeler. Ortaya yerleştirilmiş göz motifi aileyi kötü bakışlardan koruması için yerleştirilmiştir.
BUKAĞI
Bukağı motifi birlik ve beraberliğin sembolüdür. Aile birliğinin devamına ve aşıkların birbirine olan düşkünlüğünü anlatır. Birlikte olma umuduna işarettir.
El ve başparmağa benzeyen bu motifin beş çizginin beş noktayı kapsadığına inanılır. El motifi iyi şansı ve verimliliği birleştirir. Bu motifin Peygamber Efendimiz’ in kızının elini sembolize ettiği için de yüce bir anlam taşır. Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile ilişkilendirilir. Bu motifi dokuyanlar evlenme arzularını dile getirirler. Doğumu ve kem gözlere karşı da koruduğu düşünülür.
ELİ BELİNDE
Elibelinde motifi anneliğin sembolüdür. Dişiliği ve üretkenliği de anlatır.
SAÇ BAĞI
Evlenmek isteyen kişiler bu motifi dokumalarında kullandığında bu arzularını dile getirirler. Bir kadın dokumasında saçından bir tutam kullanılırsa ölümsüzlüğü arzuladığını anlatır.
KOÇ BOYNUZU
Koç boynuzunu dokuyan kimse mutlu olduğunu açıkça anlatır. Kahramanlık, üretkenlik anlamlarına da gelir. Koç boynuzu erkeksi bir güç ifade eder.
SU YOLU
Suyun insan hayatındaki önemini anlatır. Su Türk tarihinin vazgeçilmez kültürel öğelerindendir.
AKREP
Akrebin zehrinden korunma içgüdüsüyle kullanılan bir motiftir. Bu hayvandan korunmak amacıyla akrep kuyruğuna benzeyen mücevherler takmışlardır. Akrep motifinin kullanılma amacı budur.
YILDIZ
Yıldız motifi, çokluğu ve üretkenliği simgeler.
HAYAT AĞACI
Hayat ağacı dokumak, sonsuzluk anlamına gelir. Bu motif ölümden sonra yaşam olduğunu umut etmektir. Ölümsüzlüğü araştırmak anlamına gelir.
KURT İZİ
Türk insanı kurtlar ve hayvanlardan korunmak amacıyla kurt izi motifini dokumalarında kullanmışlardır. Tehlikeli hayvanlardan korunma yolu olarak onları taklit etmeğe gerek duyarlardı.
KAYNAK : ŞİŞKO OSMAN HALICILIK