H. Türker ÇOBAN
Bilecik Belediyesi Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Görevlisi Arkeolog Umut Özdemir, Osmanlı Kuruluş Şehr-i Bilecik tarihine ilişkin kaleme aldığı yazılarını okuyucularıyla buluşturmaya devam ediyor.
Bilecik tarihine ışık tutan Arkeolog Umut Özdemir, bu haftaki yazısında Şerif Paşa camiini konu aldı. Çarşı camii ve Saltaşı Camii olarak da bilinen Şerif Paşa Camii ile ilgili bilgiler veren Arkeolog Özdemir, mimari özellikleri ve tarihini anlattı.
Arkeolog Özdemir'in "Şerif Paşa, bir diğer adıyla Saltaşı Camii" başlıklı yazısı;
Türk-İslam devletleri hakimiyetinde yedi asra yakın bir süre varlığını korumuş olan Bilecik, büyük Osmanlı Devleti’nin ilk yerleşim yeridir. Çeşitli uygarlıklara beşiklik etmiş olan Bilecik’in her karış toprağının buram buram tarih koktuğunu daha önceki yazılarımda belirttiğim gibi burada da tekrar etmek istiyorum. Şimdiye kadar olan yazılarımda şehrin değerli şahsiyetleri yanı sıra bu kadim topraklara ayrı bir önem katan tarihi yapılarından söz etmiştik. Bu haftaki yazımda ise geç dönem Osmanlı mimari özelliklerini yapısında barındıran Şerif Paşa Cami hakkında siz değerli okuyucularıma bildiklerimi aktaracağım.
Bilecik’in sahip olduğu tarihi-kültürel eserlerin birçoğu Türk sanat tarihinin erken dönem ve geç dönem Osmanlı mimari eserlerinin bulunduğu çağa aittir. Bugünkü görünümüyle Şerif Paşa Cami, son dönem Osmanlı mimari özellikleri ile karşımıza çıkıyor.
Bilecik merkezde İstiklal Mahallesi'nde bulunan Şerif Paşa Cami'sinin kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Cami’nin giriş kapısındaki kitabesinde Hicri 1316 Miladi 1899 tarihi yer almaktadır.
Bilecik’te tarihi yapılar arasında yer alan Şerif Paşa Cami, Bilecik’in tarih sahnesinde yaşamış olduğu mücadelelerden etkilenmiş ve bu nedenle günümüze kadar özgünlüğünü tam olarak koruyamamıştır. Milli Mücadele yıllarında en çok tahribata uğrayan yerlerden biri olan Bilecik'te bu yapı da birçok tahribata uğramıştır.
Yazımda öncelikle bu tarihi yapı ile müsemma olmuş Mehmet Şerif Paşa'nın, kaynaklarda belirtildiği şekliyle 100 yıl kadar önce Bilecik mutasarrıfı iken harap durumdaki camiyi geniş çaplı bir onarımdan geçiren kişi olduğu bilinmektedir.
Cami, 1922 yılında Kurtuluş Savaşı sırasında yanmış ve büyük oranda zarar görmüştür. 1924 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğünce tekrar yaptırılmıştır. Cami bugünkü ölçülerinin yarısı iken Bilecik eşrafından Halil İbrahim Dağsalı tarafından kıble tarafına doğru büyütülmüştür.
Cenaze namazlarının eskiden bu camide kılınmasından dolayı halk arasında Saltaşı Cami ve Çarşı içinde bulunduğu içinde Çarşı Cami adlarıyla da tanınmıştır. Cami büyük bir avlu içerisinde bulunmaktadır. Kuzey- güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı bir son cemaat yeri ve harim mekânından oluşmaktadır. Üst örtüsü alaturka kiremit kaplı kırma çatı şeklinde olup dıştan dışa 9.60 m x 27.00 m ölçülerindedir. Cephe köşeleri düzgün kesme taş kullanılarak köşe çıkmaları olarak düzenlenmiştir. Cepheler sıvalı olup yüzeyi boyanmıştır. Harimde fabrikasyon mavi- beyaz çini seramik kaplı bir mihrap, bir minber ve vaaz kürsüsü yer almaktadır. Harim mekânı düz ahşap tavanla kaplanarak dıştan dört omuzlu kırma çatı ile örtülmüştür. Tek şerefeli minarenin de sonraki onarımlarda eklendiği anlaşılmaktadır. Yapının güney, doğu ve batı cephelerinde bulunan pencereler dikdörtgen formlu açıklıklar şeklinde olup dikdörtgen söveler içine alınmıştır. Sonradan eklendiği anlaşılan son cemaat yerinin cephesinde iki kat pencere sistemi uygulanmıştır. Bu pencereler, basit dikdörtgen formlu açıklıklar şeklindedir. Güney cephede iki adet dikdörtgen formlu demir şebekeli pencereler mevcuttur.
Doğu ve batı cephede birbirine simetrik olarak açılmış karşılıklı beşer adet pencere vardır. Pencereler dikdörtgen formlu demir şebekeli ve söveler içine alınmıştır. Kuzey cephesinde altlı üstlü pencere uygulaması görülmektedir. Cephe ortasında son cemaat kısmına girişi sağlayan çift kanatlı ahşap bir kapı ile kapının doğusunda ve batısında birer adet pencere bulunmaktadır. Üst katta ise kapı ve pencerelerin üstüne gelecek şekilde alttaki pencerelere oranla daha küçük tutulmuş üç adet pencere vardır. Pencereler dikdörtgen formlu basit yapıdadırlar. Sonradan eklenen doğu-batı doğrultulu dikdörtgen formlu son cemaat yerinin üzeri ahşap tavanla örtülüdür. Batısında minare kaidesi ve mahfil katına çıkan merdiven bulunmaktadır.
Güney duvarında Dikdörtgen formlu basık kemerli ve ahşap çift kanatlı olan kapı harim mekânına girişi sağlar. Kapının iki yanında dikdörtgen formlu demir, dikdörtgen söveli atlı üstlü dört adet pencere mevcuttur. Harim mekânın üzeri alttan çakmalı çıta tarzında yapılmış ahşap bir tavanla örtülüdür.Harim mekânı toplam on altı pencereyle aydınlatılmıştır. Kuzey duvarında dört ahşap direkle taşınan ahşap mahfil yer almaktadır. Güney duvarı ortasında dikdörtgen bir bordür içerisine alınmış yarım daire planlı çini kaplamalı mihrabı bulunur. Mihrabın batısında çini kaplamalı minber ve doğusunda yine çini kaplamalı vaaz kürsüsü yer almaktadır. Caminin kuzey batı köşesinde tek şerefeli minaresi bulunmaktadır. Cami’nin minaresi temelden başlayarak kaide, pabuç, gövde, şerefe, petek, külah ve alemden oluşmaktadır. Minare kaidesi kare gövdesi silindiriktir. Kaide kısmı kesme taş, gövdesi tuğla malzeme kullanılarak oluşturulmuştur. Şerefe altı, altı sıra testere dişi silmeyle doldurulmuştur. Minare kurşun malzemeden yapılan konik bir külahla sonlandırılmıştır.
Şerif Paşa Camiinin cephe tasarımı, pencere formları ve harim mekânına girişi sağlayan kapının formu köşe çıkmaları ile geç dönem özelliğini yansıtmaktadır. Son cemaat yerinin sonradan eklendiği minare kaidesinin bir kısmının içerde kalması, uygulanan teknik ve kullanılan malzemeden açıkça anlaşılmaktadır.
1) Anonim Kuruluştan Kurtuluşa Bilecik
2) Bilecik’teki Osmanlı Dönemi Yapıları