Bilecik Belediyesi Arkeologu Umut Özdemir'in bu haftaki yazısı tarihi saat kulesi. Her hafta kaleme aldığı yazılar ile Bilecik tarihine ilişkin bilgiler veren ve bilinmeyenleri gün yüzüne çıkaran Özdemir'in bu haftaki yazısının başlığı 'Tarihin ve zamanın tanığı saat kulesi'.
Bilecik Belediyesi bahçesinde bulunan ve tarihe şahitlik eden saat kulesiyle ilgili bilgiler aktaran Özdemir, 2. Abdulhamit'ten ilimize emanet bırakılan saat kulesini anlatırken saat kulesiyle ilgili bilinmeyen birçok gerçeği de gün yüzüne çıkarıyor.
Özdemir'in soluksuz okuyacağınız bu haftaki yazısı şu şekilde:
Osmanlı Devleti'nin kurulduğu topraklar olması hasebiyle büyük bir öneme sahip olan şehrimiz, çoğu kaynaklarda da belirtildiği üzere, Cumhuriyet döneminde de yoğun mücadelelerin yaşandığı güzide bir mekan. Şüphesiz bu önemli mekanlara değer katan bir öğe de orada bulunan tarihi eserlerdir. İşte bu anlamda tarihi geçmişiyle övündüğümüz ve gurur duyduğumuz Bilecik'imizde bizlere, atalarımızdan kalan bir diğer güzel ve özel yapı ise Saat Kulesi'dir.
Bu yazı dizimde, II. Abdülhamit'ten bizlere birer emanet olan Saat Kulesi hakkında bilinmeyenleri, siz değerli okuyucularımla paylaşmak istiyorum.
Konuya girmeden önce yazıma; zamanı gösteren alet olarak tanımlanan saatin; güneş, kum, yağ ve su ile işleyen en ilkel şekliyle, M.Ö. 3000-2000’lerde Mezopotamya, Mısır, Hindistan ve Çin’de kullanıldığı bilgisiyle başlamak istiyorum.
16.yüzyıla gelindiğinde tüm Avrupa’da yaygınlaşan saat kuleleri, Osmanlı’da Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra görülmeye başlar. İlk Osmanlı saat kulesi Üsküp’te 1577 yılında yapılmıştır. Bir anlamda Osmanlı’da ilk mekanik saat yapımı çalışmaları III. Murad döneminde başlamıştır. 14.yy’dan itibaren tüm Avrupa’ya yayılan saat kuleleri yapma geleneği, Osmanlı topraklarına ise 16. yy. sonlarında girdiğini ve 18.yy.’dan sonra saat kuleleri yaygınlaşmıştır. Saat kuleleri genellikle saray tarafından ya da valilerce yaptırılırdı. Osmanlı döneminde, Saat kuleleri halkın zamanını ve bilhassa namaz vakitlerini öğrenmeleri için inşa edilmiştir.
MODERN VE ÇAĞDAŞ KENTLERİN İHTİYACI; SAAT KULELERİ
18. yüzyıldan itibaren yaygınlaşan saat kuleleri, modern ve çağdaş kentlerin vazgeçilmez birer ihtiyaçlarından olduğunu söyleyebiliriz. Diğer yandan imparatorluğun son uzun süreli barış dönemi olan Sultan II. Abdülhamit’in 1876–1909 yılları arasındaki hükümranlık dönemi imparatorluk genelinde özellikle kentlerde sosyal ve ekonomik büyük bir gelişmenin ve dinamizmin yaşandığı bir dönem olduğunu da belirtebiliriz. Bu dönemde Osmanlı imparatorluğunun genelinde yaptırılan büyük çaplı imar faaliyetleri ile Osmanlı kentlerinde çağdaş kent düzenlemeleri, modern devlet kurumlarının ihtiyaç duyduğu birçok yapı inşa edilmiş ve onarılmıştır.
Saat Kulesi yapma geleneği Anadolu genelinde daha da yaygınlaşmasını sağlayan Sultan II. Abdülhamit’tir. 1901 yılında, tahta çıkışının yirmi beşinci yıl dönümünde, ülke genelinde yetmişin üzerinde anıtsal saat kuleleri yapılmasını emreder. Bu fermanla tüm şehirler anıtsal saat kuleleriyle şehircilik ölçüsünde süslenirken, zaman bilimsel ölçülere göre, yani saat ile belirlenir.
Mekanik saatin keşfi ve geliştirilmesiyle de, Şehir ve kasabaları süsleyen birer anıt ve birer sembol olan bu kuleler, kentin en yüksek tepesine, hakim yamaçlara ya da her yerden görülebilen meydanlara dikilir ve zamanın mimari özelliklerini en iyi şekilde yansıtan eserler olarak anılır. Saat kulelerinin, zamanı göstermesi yanında, yangın ve gözetleme kulesi gibi fonksiyonları da vardır. Bizleri geçmişten geleceğe bağlayan önemli birer yapı taşlarıdır. Bazı şehirlerimizin sembolü haline gelen saat kuleleri, bölge ayırt edilmeksizin Anadolu’da dağılarak yaygın kamu hizmeti aracı haline gelmiştir.
Saat kulesinin işlevi ve tarihçesi hakkında kısa bilginin ardından şehrimizdeki Saat Kulesi ve özellikleri hakkında aşağıdaki bilgileri paylaşıyorum. Tarihi Bilecik Belediye Sarayı'nın arka kısmında bulunan ve tarihi anlamda bir bütünlük oluşturan Saat Kulesi; Bilecik Merkez, İstiklal Mahallesi, Ertuğrul Gazi Caddesi'nde, Rüştiye İdadisi olarak yapılan, şimdilerde ise Bilecik Belediye Sarayı olarak kullanılan binanın bahçesinde şehre hakim bir yamaç üzerinde kurulmuştur.
SAAT KULESİ'NİN MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Aynı zamanda bizlere Osmanlı mimarisinden bir eser olarak kalan Saat kulesinin temel özellikleri hakkında ise şunları söyleyebilirim. Yapının, giriş kapısı üzerindeki Türkçe kitabeden; 1907 yılında Ertuğrul Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından yaptırıldığını ve 1987 yılında Bilecik Valisi Adil Yazar’ın onarım yaptırdığını öğreniyoruz.
Son olarak 2008-2009 yıllarında Bilecik Belediye Başkanı Selim Yağcı’nın öncülüğünde geniş çaplı bir restorasyon çalışması ve peyzaj düzenlemesi ile güzel bir görünüme kavuşan Saat Kulesi'nin bulunduğu alanda ayrıca, Bilecik’in son 2 yüzyılını yansıtacak ve tarihsel gelişimini fotoğraflarla anlatacak, bir açık hava müzesini de bulmak mümkün.
Kule yukarıdan aşağıya doğru genişleyen yüksekliği yaklaşık 20 metre olan ve dört dikdörtgen prizmadan oluşmaktadır. Alttan iki kat köşeleri kesme, cepheleri moloz taş, üstteki katlar ise ahşaptan inşa edilmiştir. Giriş kısmı, batıdan olup, giriş yuvarlak kemerli dikdörtgen çift kanatlı demir bir kapıyla sağlanmaktadır. Kemer kısmı kesme taştan yapılmıştır. Kapının hemen üzerinde kitabe yeri bulunmaktadır. İkinci katta da aynı şekilde yuvarlak kemerli çift kanatlı demirden bir kapı bulunmaktadır. Bu katta başka herhangi bir açıklık bulunmamaktadır. İkinci katın üzerinde bulunan üçüncü kat ahşaptan olup ikinci kat üzerine oturan balkonu vardır. Balkonun korkulukları demirdendir. Üçüncü katın dört cephesinde de ahşaptan yuvarlak kemerli tek kanatlı kapılar mevcuttur. Dördüncü kat ise yine ahşaptan olup dört yüzünde de kare kadranlı saat yer almaktadır. Üzeri içten ahşap dıştan kursun olan piramidal bir külahla örtülmüştür. Külahın üzerinde tepe noktasında bir başlık ve bayrak direği yer almaktadır.
Yapının iç kısmında dört köşede ahşap direkler yer almakta ve buna bağlı ahşap bir merdivenle üst katlara çıkılmaktadır. Tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan kule ticaret kervanlarının, seyyahlar ile hac kafilelerin geçtiği ve konakladığı güzergâhtadır. Buradan geçen bu topluluklara ya da
seyyahlara zamanı bildirmede yardımcı olmak için yaptırılmış olan saat kulesi, özgünlüğünü
günümüze kadar korumuştur.
Kaynakça
II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri
Bilecik’te Osmanlı Dönemi Yapıları
Bilecik Belediyesi Arşivi