İnsan hafızası, yaklaşık 2.5 petabyte (2.5 milyon gigabyte) kapasitesine sahip… İnsan hafızasına 300 yıl süren bir HD filmi kaydetmek mümkün… Beynimizi tam kullanabilsek, neler yapamazdık ki… Zekâmız kime göre geri, kime göre ileri? Mesele, kapasitenin harekete ne kadar geçirilebildiği ile ilgili… İlgili olan oranın yüksekliği, bilgili olmanın açıklaması… Her bir organımızın kumanda merkezi beyin… Beynin işlevlerinin süzüldüğü ve insan olabilmenin merkezi de yürek… Beyin ve kalp terazisi… Mihenk taşının arka planı…

Beynimizi kullanmaya engel durumlar, beynimizi nefislere havale etmekle ortaya çıkmakta… Aklın kiraya verilmesiyle kalıcı hâle gelmekte… Bunu tetikleyen sebepler… Alkol kullanımı… Alkol kullanımı, purkinje adı verilen beyin hücrelerine zarar verip bellek ile olan bilgi alışverişini engellemekte… Aşırı miktarda alkol tüketenlerin, alkol içtikleri gece ne yaptıklarını hatırlayamamaları bu yüzden… Beyin, harikulâde bir bilgisayar… Enzimlerle zengin olan beyin dokusu, ölümün ardından beyin hücrelerinin parçalanmasını sağlamakta; ancak belli koşullarda, bozulma süreci kesintiye uğrayabilmekte… Meselâ, Güney Amerika'nın bütün batı kıyısı boyunca uzanan And Dağları’nda bulunan 500 yıllık bir Inka çocuğunun beyni, kurban edildikten sonra gömülmüş, toprakların aşırı soğuk olması sayesinde bozulmamış… Newscientist’e açıklama yapan Haliç Üniversitesi öğretim üyesi Meriç Altınöz’ün ifadesine göre, Kütahya’ya 25 km uzaklıkta olan Seyitömer Höyük kazı alanında bulunan, Tunç Devri’nden kalan 4000 yıllık beyin, kendi sıvısında kaynamış, nem ve oksijenin yetersiz olduğu ortamda, hücreleri parçalanmamış, bozulmadan günümüze kadar gelebilmiş…

Beynin algılama hızı, bir olayı önce anlama, ilişkileri kavrama, yargıda bulunma, daha sonra açıklayarak çözme yeteneği; zekâ… Zekâ, dünyayı yerinden oynatmaya yarayan manivela… Zekâ, etik bir anlam taşımaz, nötrdür, IQ testi ile ölçülebilir ve her insanda eşit değil… Zekâ, bilginin elde edilmesiyle ve muhafaza edilmesiyle ilintili… Zeki olan, aklını/beynini kullanmadığında/işletmediğinde, zekâ ne işe yarar ki… Zeki olan, bilge olan; bilgi edinme yeteneğine sahip olandır… Bilge insan, donanımlı insan, mütevazı insandır… Bilge insan, zekâsını gizleyebilendir… “Büyük beyinler, fikirleri; orta beyinler, olayları; küçük beyinler, kişileri konuşur.” (Hyman Rickover)… Zekâ işletilmediğinde ve işlenmediğinde heba olur… “Zekâ, tıpkı bir tarla gibi ekilmeye ve bakılmaya muhtaçtır.” (M. T. Cicero)… Mühim olan, “Sadece kendi beynimden değil, başkasının beyninden de yararlanıyorum.” (Woodrew Wilson)… Bu, yapay zekâdan yararlanmanın en anlamlı açıklaması olsa gerek…

Yapay zekâ (YZ, artificial intelligence – AI, https://www.techtarget.com/searchenterpriseai/tip/4-main-types-of-AI-explained); bilgisayar öncüsü Alan Turing’in Turing testini başlattığı 1950’de başlamış (Bilişim Makineleri ve İstihbarat adlı makale)… Turing’in testi; iki farklı odada biri insan, diğeri düşünme makinesi / yapay zekâ olan iki katılımcı ile iletişim kurması üzerine kurgulanmış… Geldiğimiz nokta; Google Asistan, Siri, Cortana ve GPT (Generative Pre-trained Transformer - Üretken Önceden Eğitilmiş Dönüştürücü) vb. kadın, erkek ve hayvan yapay zekâ uygulamaları… GPT, doğal dil işleme görevlerini gerçekleştirebilen bir tür büyük dil modeli (LLM, Large Language Model) sinir ağı olan önceden eğitilmiş üretken dönüştürücü anlamına gelmekte… GPT, soruları yanıtlama, metni özetleme ve hatta kod satırları oluşturma gibi çeşitli yeteneklere sahip uygulama… GPT-4, GPT serisinin en son ve en gelişmiş modeli… Yakın gelecekte, yapay zekânın kendi kendini onarması dâhil, yapay zekâ ile her bir şey yapılabilecek gibi… Yapay zekânın; yazabilmesi, satranç vb. oyunlar oynayabilmesi, geleceği tahmin edebilmesi, öğrenebilmesi, insanın alternatifi hâline gelmesi ve insan varlığını tehdit eden tehlikeli bir noktaya dönüşmesi vb. birçok durumun ortaya çıkmasına neden etkilerinin olması söz konusu… Yapay zekânın, insan zekâsının ve insanlığın hizmetinde olması; güvence altına alınmalı… İnsan zekâsının, kendi yaptığı yapay zekâya yenik düşmemesi için gereken önlemler alınmalı! Yoksa netice, yapay zekânın, bütün insanlığı dizayn etmesi olacaktır… Yapay zekânın işte, sosyal hayatımızda, alışverişte, tıpta vb. alanlarda hayatlarımızı kolaylaştırmasına evet; ancak, bize hükmetmesine hayır! Stephen Hawking, Bill Gates ve Elon Musk ve bazı üst düzey bilim adamları ve teknoloji uzmanları, yapay zekânın insanlık için tehlikeli bir tehdit olabileceğini dile getirmekteler… Gerçekten teknolojide gelinen son noktadaki bilimsel verilere göre, yapay zekâ insanlığı yok edebilir; yapay zekâ, insanları virüs benzeri bir varlık olarak algılayabilir veyahut yapay zekâ, kendini korumak amacıyla insanları öldürebilir. Yapay zekâ, sorunlarımızı çözmek kaydıyla çok yararlı elbette… Göz önünde bulundurmamız gereken ayrıntı, yapay zekânın hepimizi yok edebileceği gerçeği… Bu bir bakıma, insanın; kendi ürettiği bir robota (the Matrix and Terminator) yenik düşebileceği anlamına gelmekte…

Yapay zekâ uygulamaları, sürekli gelişmekte… Yapay zekâda lider olan ülke, gelecekte dünyanın hâkimi olacak... Lâkin yapay zekâ bilişsel işlerde pek çok insanın yerini aldığında, insan işgücüne ne olacak? İşçilerin, köylülerin emekçilerin işlevini yapay zekâ üstlendiğinde, çoğu insan işsiz kaldığında hayat nasıl olacak? Her şey yapay zekâya doğru mu evrilmekte acaba? Meselâ, neden Facebook, Google vb. dijital platformlar, bize resimlerimiz, yazılarımız için sınırsız belleği ücretsiz olarak kullanmamıza izin veriyor? Her bir şey yapay zekânın bilgi depolayabilmesi ve gelecekte bunları kullanabilmesi için mi?

Yapay zekânın bizi endişeye sevk ettiği birçok problem var… Misâller... İşsizlik sorunu… Yapay zekâ, bazı işlerin insanlar yerine makineler tarafından yapılmasına yol açabilir… Gizlilik ve güvenlik sorunları… Yapay zekâ, verileri işlerken gizlilik ve güvenlik sorunlarına yol açabilir... Yapay zekâ algoritmaları, sistemlerin güvenlik açıklarını bulabilir ve siber saldırılar için büyük bir risk oluşturabilir… Yapay zekâ, sahte bilgilerin ve dezenformasyonun yayılmasını kolaylaştırabilir… Deepfake (yapay zekâ ve makine öğrenmesi tekniklerinin kullanıldığı bir tür sahte görüntü veya video oluşturma yöntemi) ile kişilerin görüntüleri ve sesleri manipüle edilerek sahte videolar oluşturulabilir… Önyargı ve ayrımcılık riski… Yapay zekâ, verilere dayanarak kararlar verir… Verilerin önyargılı veya eksik olması hâlinde, yapay zekânın kararları hatalı sonuçlar üretebilir… Etik ve ahlâkî sorunlar… Yapay zekâ, insanların yerine karar verme yeteneğine sahip olabilir; olumsuz ve etik olmayan sonuçlar oluşabilir…

İyisi mi, aslı varken yapayına gereğinden fazla yükleme ve sorumluluk vermeyerek olumsuzlukları yok etmeye çalışalım… İnsan zekâsını, yapay zekânın kontrolüne terk etmeyelim… Kendi zekâmızı harekete geçirelim, zekâmızı verimli kullanalım… Yapay zekâyı, zekâmızın hizmetinde kullanalım… İşin kolayına kaçıp, aklımızı birilerinin aklına etiketlemeyelim; aklımızı ne yapay zekâya ne birilerinin aklına kiraya vermeyelim... Aklımıza mukayyet olalım… Zekâmızı, yüreğimizle taçlandıralım, insan olalım ve insan kalalım… Sözün özü, mesele bundan ibaret… Selam, sevgi ve saygılarımla.