Futbol maçlarını ekranda izlerken hepimiz sahayı aydınlatan ışığın adeta günışığı gibi parladığını görürüz. Topun her dönüşü, oyuncunun yüzündeki ifade, hakemin işareti… Hepsi Full HD netliğinde karşımıza çıkar. Ancak bu parlak görüntünün arkasında çoğu zaman fark etmediğimiz büyük bir enerji maliyeti yatar. Özellikle UEFA kriterlerine uygun stadyumlarda, hem sporcuların hem seyircilerin hem de yayıncı kuruluşların ihtiyacı olan yüksek aydınlatma seviyeleri, şehirlerin elektrik giderlerinde ciddi bir paya sahiptir. Bu konu, sadece stadyumların değil; belediyelerin parkları, otoparkları, alt geçitleri, yürüyüş yolları ve kapalı spor salonları gibi tüm açık ve kapalı alanların enerji bütçesiyle birebir ilişkilidir.

Enerji fiyatlarının sürekli değiştiği bir dönemde, “bir alanı ne kadar ışıkla aydınlatalım?” sorusu artık tek başına yeterli değil. Asıl belirleyici olan, “bu ışığı hangi verimlilikle sağlayacağız?” sorusudur. Çünkü şehir ekonomisini etkileyen kalemlerden biri haline gelen aydınlatma maliyetleri, doğru planlanmadığında hem kamu bütçesini zorlar hem de gereksiz enerji tüketimine yol açar. Bu nedenle aydınlatma sistemlerini sadece parlaklık açısından değil, enerji verimliliği, homojen dağılım, güvenlik ve yayın kalitesi gibi birçok kriterle birlikte değerlendirmek gerekiyor.

İşte bu noktada bilimsel çalışmalar, yerel yönetimlerin doğru karar almasına yardımcı olan önemli bir rehbere dönüşüyor. Çünkü bir stadyumda daha az enerjiyle daha iyi ışık sağlanabiliyorsa, aynı yaklaşım şehrin parkında da işe yarar; bir spor salonunda kullanılan verimli bir yöntem, açık otoparkta belediyeye tasarruf sağlar. Aydınlatma artık teknoloji, ekonomi ve kamu yararının kesiştiği bir alan haline gelmiştir.

Engineering Computations dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmamızda, stadyum aydınlatmasının enerji tüketimi detaylı bir şekilde ele alındı. Araştırmada, MATLAB tabanlı özel bir model geliştirerek direk yüksekliği, armatür sayısı ve saha içi mesafeler gibi parametrelerin hem yatay hem dikey aydınlatma performansına etkisini inceliyor. 18 deneyden oluşan RSM tabanlı tasarım sonucunda, aydınlatma performansını korurken enerji tüketimini azaltan çok amaçlı bir optimizasyon yaklaşımı ortaya konuyor.

Çalışmada belirlenen “optimum” koşullardan birinde 1.213 lüks yatay ve 1.724 lüks dikey aydınlatma elde ediliyor. Doğrulama testlerinde bu değerler daha da iyileşerek 1.350 lüks yatay ve 1.825 lüks dikey seviyelerine çıkıyor. Üstelik bu sonuçlar, yatayda 277 W/lüks ve dikeyde 205 W/lüks gibi oldukça verimli tüketim değerleriyle sağlanıyor. Çok amaçlı optimizasyon yöntemi sayesinde enerji verimliliğinde %32, aydınlatma performansında ise %42 iyileşme elde ediliyor. Modelin gerçek saha testleriyle %89,1 ile %94,5 arasında uyum göstermesi, yöntemin teoriden pratiğe aktarılabilir olduğunu net bir biçimde ortaya koyuyor.

Ayrıca çalışmanın en önemli yeniliklerinden biri, “Özel Aydınlatma Enerjisi Tüketimi (SLEC)” kavramının sistematik olarak modellenmesi. Yani bir lüks aydınlatmanın enerjiye maliyeti ilk kez bu kadar açık ve ölçülebilir bir şekilde ifade ediliyor.

Bu arada katkılarından dolayı Dr. Nazım İmal teşekkürler.